چگونه عرقیات گیاهی تقلبی و طبیعی را تشخیص دهیم؟

به گزارش مجله چایی، در طول تاریخ، عرقیجات گیاهی به عنوان طعم دهنده، داروی گیاهی و یا مکمل غذایی مورد استفاده قرار گرفته اند و امروزه علاوه بر کاربرد طبی، در فراوری مواد آرایشی نیز کاربرد دارند. ایران عزیز ما، یکی از پیشگامان طب سنتی است و فراوری عرقیجات گیاهی، حدود 3000 سال در ایران قدمت دارد. در عصر حاضر نیز، تقریبا در خانه هر ایرانی، یک یا چند نوع از این عرقیجات پیدا می گردد. محبوبیت عرقیجات گیاهی در بین ایرانیان، باعث می گردد تشخیص عرقیجات طبیعی از موارد تقلبی آن اهمیت ویژه ای پیدا کند. در این مقاله سعی می کنیم راه چاره هایی برای شناسایی عرقیجات تقلبی در هنگام خرید ارائه کنیم.

خواص و کاربردهای عرقیجات گیاهی

عرقیجات گیاهی از تقطیر جوشانده برگ، گلبرگ، ساقه، میوه و یا دیگر بخش های دیگر گیاهان به دست می آیند. این عرقیجات، نسبت به روغن های گیاهی غلظت کمتری دارند و به عنوان داروهای گیاهی برای بچه ها، سالمندان یا بزرگسالان مورد استفاده قرار می گیرند.

گلاب یکی از معروف ترین و محبوب ترین عرقیات است که به عنوان طعم دهنده، نرم نماینده و ترمیم نماینده پوست کاربرد دارد و به علت خاصیت ضد التهابی آن، در درمان گلودرد و مسائل تنفسی، عفونت ها و زخم ها هم موثر است (1) .

تحقیقات علمی نشان داده است که عرق نعنا می تواند کاهش نفخ، بهبود عملکرد مغز، از بین بردن بوی بد دهان و حتی درمان سرماخوردگی موثر باشد(2) . عرق اسطوخودوس نیز می تواند به درمان مسائل پوستی، عفونت های قارچی، ریزش مو و اختلال اضطراب یاری کند (3) .

استفاده از عرقیجات تقلبی چه عوارضی در پی دارد؟

فراوری عرقیجات، فرآیند پیچیده ای دارد و در هنگام تقطیر مایعات باید استانداردهای ویژه ای رعایت گردد. یکی از این نکات آن است که برای تهیه عرقیجات خالص، باید تنها از قسمتی از گیاه استفاده گردد که خواص مدنظر متعلق به آن است. برای مثال برای تهیه گلاب، تنها گلبرگ های گل محمدی، و برای تهیه عرق نعنا، جعفری و شوید از قسمت برگ گیاه استفاده می گردد.

اگر این استانداردها رعایت نگردد و ماده اولیه در فراوری عرقیجات شامل ساقه ها یا چوب های گیاه هم باشد، ممکن است در فرآیند تقطیر، الکل چوب یا متانول نیز فراوری گردد(4). متانول ماده ای بسیار سمی است که مصرف میزان بسیار کمی از آن نیز مسمومیت زا است و می تواند موجب بروز مسائل عصبی، بینایی و حتی کلیوی گردد(5). علاوه بر این، اگر عرقیجات حاصل تقطیر جوشانده گیاه نباشد، ممکن است از خواص آن کاسته گردد و در مواردی حتی بی اثر باشد.

چگونه می توان عرقیجات طبیعی را از محصولات تقلبی تشخیص داد؟

برای این که بدانیم چگونه باید عرقیجات تقلبی را از محصولات طبیعی تشخیص دهیم، ابتدا باید بدانیم منظور از عرقیجات تقلبی چیست؟ عرقیجات طبیعی از تقطیر جوشانده گیاهان تهیه می شوند و در این روش، محصول نهایی در واقع عصاره گیاه است. برای این کار، گیاه مد نظر همراه با آبی به میزان دو تا پنج برابر وزن آن ها جوشانده می گردد و مایع حاصل، در دستگاه تقطیر بخاری قرار می گیرد.

در مواردی ممکن است به جای جوشاندن گیاه، بخار آب با فشار به گیاهانی که در محفظه ورودی دستگاه قرار دارند اضافه گردد. در نتیجه این کار، مولکول های معطر گیاهان آزاد شده و به بخار تبدیل می شوند. در مرحله بعد این ترکیبات بخار شده، در محفظه متراکم نماینده به مایع تبدیل می شوند. مایع حاصل، ترکیبی از روغن های گیاه و عرقیجات است که در مرحله نهایی تفکیک می شوند(6).

اگر عرقیجات گیاهی به این روش به دست آیند، کاملا طبیعی و خالص هستند؛ اما در بسیاری از موارد، استانداردهای لازم در فراوری محصولاتی که به عنوان عرقیجات گیاهی در بازار به فروش می رسند، رعایت نمی گردد. برای مثال ممکن است سودجویان، روغن به دست آمده از گیاه را در میزان زیادی آب حل نمایند و آن را به عنوان عرقیجات طبیعی به فروش برسانند.

در این صورت محصول خریداری شده، هیچ مزیت بهداشتی یا دارویی نخواهد داشت. در موارد دیگر ممکن است متقلبان میزانی از عرقیجات طبیعی گیاهی، همراه با یک ماده حلال مخلوط نموده باشند.

روش های تشخیص عرقیجات طبیعی از تقلبی

شما با نگاه کردن و یا بو کردن محصول احتمالا نمی توانید تشخیص دهید که عرقیاتی که خریداری نموده اید یا می خواهید بخرید طبیعی است یا تقلبی. حتی تقلبی ترین عرقیات هم بوی محصولات طبیعی را می دهند. در واقع عرقیات تقلبی هم معمولا حاوی درصدی عرقیات طبیعی هستند.

یکی از روش هایی که می توانید عرقیات طبیعی را از موارد تقلبی تشخیص دهید، توجه به معتبر بودن برند و شرکت سازنده آن است. برای مثال برای تهیه گلاب طبیعی، باید در پی محصولات شناخته شده فراورینماینده ای باشید که قبلا امتحان خود را پس داده است(7).

علاوه بر این، قیمت محصول هم می تواند تا حدی معین کند که عرقیجات تا چه میزان خالص و طبیعی است. با توجه به فرآیند شرح داده شده در فراوری عرقیجات، بدیهی است که اگر محصول مورد نظر با تمام استانداردهای لازم فراوری شده باشد، قیمت خیلی مقرون به صرفهی نخواهد داشت. بنابر این اگر محصولی با قیمتی بسیار مقرون به صرفه عرضه شد، باید به طبیعی و خالص بودن آن شک کنید (7).

نکته دیگر در هنگام خرید عرقیجات، توجه به محتویات و ترکیبات درج شده در بسته بندی محصول است. البته این نکته در صورتی سودمند خواهد بود که به درست بودن اطلاعات درج شده اطمینان داشته باشید (محصول دارای تاییدیه وزارت بهداشت باشد) .

برای مثال اگر بر روی بسته بندی محصول نوشته شده باشد که محتویات آن حاصل تقطیر خالص گیاه مد نظر است، و این محصول از مرحله کنترل کیفیت استاندارد گذر گرده باشد، می توان تا حدی اطمینان پیدا کرد که محصول تقلبی نیست.

سومین نکته که باید در تشخیص عرقیجات گیاهی طبیعی از انواع تقلبی آن به آن توجه کرد، شفاف بودن محصول است. هرگونه کدورت می تواند نشانه آلودگی و یا وجود مواد افزودنی شامل اسانس ها باشد. برای مثال گلاب خالص، مایعی کاملا شفاف و بی رنگ است.

اگر محصولی که به عنوان گلاب به شما عرضه شده، حتی کوچکترین رگه هایی از رنگ صورتی را در خود دارد، شک کنید که حتما در تهیه آن از اسانس یا مواد دیگر استفاده شده باشد(8). وجود هرگونه ذرات اضافی ریز در محصول هم نشان دهنده عدم خلوص آن است؛ چرا که مایع به دست آمده از تقطیر، یک محلول است و هیچ گونه ذرات جامد مشهودی در آن وجود نخواهد داشت (9) .

باید به این نکته توجه داشت در مواردی که جوشانده گیاه به جای عرقیجات طبیعی عرضه گردد، به احتمال زیاد ذراتی از چوب یا بخش های مختلف گیاه در آن باقی می ماند. در این گونه محصولات که احتمالا پاستوریزه هم نیستند، ممکن است علاوه بر ذرات، آلودگی های میکروبی نیز وجود داشته باشد. و فرد پس از مصرف نه تنها از خواص مد نظر عرقیجات بهره نبرد، بلکه دچار بیماری های دیگر یا عفونت های گوارشی گردد (9) .

با توجه به این مسائل، استفاده از عرقیجات بسته بندی شده و دارای استاندارد، به علت خطرات کمتری که از نظر آلودگی های میکروبی دارند، به انواع سنتی آن ارجحیت دارند. از آن جایی که در کارگاه های سنتی فراوری عرقیجات، ممکن است لوازم، دستگاه ها، ظروف و محیط کار آلوده باشد، اگر از کیفیت محصول کارگاه و رعایت تمام نکات بهداشتی در آن اطمینان ندارید، عرقیجات دلخواه خود را از آن تهیه نکنید.

برندهای معتبر عرقیجات گیاهی طبیعی در ایران بسیارند. هر چند در سال های اخیر، نام چند شرکت نیز به عنوان برند تقلبی از سوی سازمان غذا و دارو و به وسیله رسانه ها به اطلاع عموم رسیده است. در خبرها و گزارشات آمده است که علت غیر مجاز بودن محصول بعضی شرکت ها، جعل مستندات ارائه شده از سوی فراورینمایندگان این محصول ها به اداره کل نظارت و ارزیابی فرآورده های غذایی و سازمان غذا و دارو بوده است (10) .

نتیجه گیری

با توجه به نکات ذکر شده می توان این طور نتیجه گیری کرد که هیچ راه مطمئن و تضمین شده ای برای تشخیص عرقیجات طبیعی از محصولات تقلبی وجود ندارد، مگر آن که با نحوه فراوری این عرقیجات آشنا باشید و به جزئیات آن توجه کنید.

برترین راه برای تشخیص محصولات اصل از موارد تقلبی، تحقیق درباره نحوه فراوری و استانداردهای رعایت شده در هنگام فراوری عرقیجات است.

اگر می خواهید محصولی خالص و با کیفیت را بخرید، باید علاوه بر هزینه کردن، اطلاعات خود را در زمینه شرکت های مختلف فراوری نماینده، محصولات موجود در بازار، و جزئیات محصول بالا ببرید.

پی نوشتها