آشنایی با آیین های مردم هگمتانه در عیدفطر - همدان - مجله چایی

به گزارش خبرنگاران آنلاین نگاهی به آداب و رسوم مردم همدان در ماه پر فضیلت رمضان گویای آن است که بعضی رسوم همچنان ماندگار و بعضی دیگر با گسترش شهرها و پیچیده شدن ارتباطات اجتماعی از بین رفته و یا کمتر دیده می شوند.

• آشنایی با آداب و رسوم ماه رمضان در استان همدان
• مجله سنت های رمضان

در گذشته های نه چندان دور یکی از آئین های زیبا در روستاهای همدان چاووش خوانی در ماه مبارک رمضان بود که در آن چاووش خوانان با حضور در بام منازل خود با خواندن ذکر و اشعار مذهبی مردم را در هنگام سحر بیدار می کردند تا خود را برای یک روز روزه داری آماده نمایند.

به فلسفه این رسم و رسوم که می پردازیم به واژه چاووش برمی خوریم که ریشه ترکی دارد و به معنای جارچی و پیک است و در لغت نامه فرهنگ دهخدا، واژه چاو را به معنی بانگ و سر و صدای گنجشک، هنگامی که از بیم دزدیده شدن جوجه اش بانگ برمی آورد آورده اند.

چاووش خوانی برای بیدار کردن مردم در سحرهای ماه مبارک رمضان

چاووش خوانی اغلب در زمان رفتن به زیارت عتبات عالیات و خانه خدا انجام می شده تا روستاییان را با خواندن اشعار مذهبی به رفتن زیارت تشویق نمایند، اما در ایام دیگری مانند سحرهای ماه رمضان هم برای از این رسم برای بیدار کردن مردم استفاده می شده و به افرادی که چاووش خوانی می کردند، چاووشان گفته می شده است.

گذشته از رسم چاووش خوانی که روزگاری در روستاهای همدان ایام سحر را به خود اختصاص می داد، رسم و رسوم دیگری نیز در جای جای استان همدان وجود داشت که به گفته پیرمرد سفید موی همدانی یکی از اقداماتی که مردم همدان پیش از ورود به ماه رمضان انجام می دادند به پیشواز ماه رمضان رفتن بود؛ به طوری که مردم همدان یک یا 2 روز قبل از شروع ماه مبارک رمضان به پیشواز می رفتند و روزه می دریافتد که این رسم هنوز هم پابرجا است.

مردم همدان در ماه مبارک رمضان برای افطاری بردن از کماج، حلوا زرده، زولبیا و بامیه، خرما، انگشت پیچ و سوغاتی های همدان استفاده می کردند.

افطاری دادن، نذری دادن، احیا دریافت، هدیه دادن به نو عروس و نو داماد، عزاداری برای امیرالمومنین (ع) در شب های قدر و بعضی از آئین و سنن مردم همدان در ایام ماه رمضان است و همچنان کم و بیش دیده می گردد، مردم همدان در ماه مبارک رمضان برای افطاری بردن از کماج، حلوا زرده، زولبیا و بامیه، خرما، انگشت پیچ و سوغاتی های همدان استفاده می کردند.

یکی از اقدامات مهم در ایام ماه مبارک رمضان به خصوص در روستاها یا مناطق کم جمعیت چاووش خوانی و یا ذکر خوانی بود، فرد چاووش خوان با حضور در پشت بام با ذکرخوانی خود مردم را برای سحری خوردن بیدار می کرد.

مردم در زمان قدیم برای بیدار کردن همسایه در زمان سحر درب خانه های یکدیگر را می زدند، با آمدن رادیو و تلویزیون این کار دیگر انجام نمی گردد و دعا و ذکرخوانی هم در رادیو و تلویزیون انجام می گردد و دیگر صدای ذکرخوان ها در محله های نمی پیچد.

دوخت کیسه برکت در روز 27 ماه رمضان

یکی از سنت های قدیمی ماه رمضان در همدان مراسم دوخت کیسه برکت در روز 27 ماه رمضان بود، در این روز زنان روزه دار هنگام رفتن به مسجد و اقامه نماز ظهر به همراه خود پارچه، نخ و سوزن می بردند و در میانه 2 نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله ها به کار دوختن یک یا چند عدد کیسه برکت مشغول می شدند.

به اعتقاد مردم همدان، هر فردی داخل این کیسه پول بریزد، خداوند به وی مال و دارایی زیاد می بخشد که به همین علت زنان در این روز بیش از یک کیسه برکت دوخته و آن را برای رجحان دارایی بین خانواده خود و دیگران توزیع می نمایند، از دیگر آداب مخصوص این ماه در همدان آئین توزیع آجیل مشکل گشا است که پس از اقامه نماز مغرب بین زنان نمازگزار تقسیم می گردد.

افطاری دادن و صله رحم از آئین مردم در ایام ماه مبارک رمضان است

افطاری دادن و صله رحم از آئین مردم در ایام ماه مبارک رمضان است و مردم اغلب نمازهای خود را در مساجد می خوانند. همچنشن در شب عید فطر هم مردم متناسب با فتوای مراجع تقلید فطریه خود را کنار می گذارند تا به افراد مستمند داده گردد.

در روز عید فطر در بعضی مناطق استان همدان دید و بازدید انجام می گردد و افرادی که عزیزی را از دست داده اند، نو عید می گیرند و افراد تازه عروس و تازه داماد هدیه دریافت می نمایند.

مردم در روز عید فطر سعی می نمایند غذایی معمولی بخورند، چراکه بعد از یک ماه روزه داری بدن باید آمادگی پیدا کند تا به روال قبل برگردد.

در گذشته مردم همدان در روز عید فطر آش ترشی می پختند

در گذشته مردم همدان در روز عید فطر آش ترشی می پختند چون آش ترشی یا آش خشکبار صفرا بر بدن است و اگر ماه رمضان هم زمان با فصل بهار باشد، آش ترشی را مصرف می نمایند که بدن از یک مرحله وارد مرحله ای دیگر گردد.

هنوز هم اگر در روز عید فطر گذارتان به همدان بیفتد بوی آش رشته ترشی را از بعضی کوچه های همدان حس می کنید، چراکه به اعتقاد مردم بعد از یک ماه روزه داری، خوردن این آش دستگاه گوارشی را جلا می دهد؛ همدانی ها در این آش مواد مغذی از جمله گردو، آلو، میوه های خشک و خرما می ریزند و با سبزی های محلی آن را طبخ می نمایند.

طبق آنچه از گذشته های دور همدان در کتاب ها آمده است مردم در ماه های پیش از رمضان مواد غذایی لازم برای ماه روزه داری را آماده می کردند. پیش از آنکه یخچال وارد خانه های مردم همدان گردد خانواده ها بنا به وسع اقتصادی خود آرد، نان، برنج، روغن، شیره، حبوبات و سبزی های خشک شده را برای ایام روزه داری تهیه می کردند و چون در آن موقع نگهداری گوشت سخت بود آن را در زنبیلی گذاشته و با طنابی که به درختی بسته شده بود به درون چاه آب و بالاتر از سطح آب می فرستادند تا در آنجا خنک و سالم بماند و از آن برای تهیه غذا استفاده نمایند.

در هر کوچه همسایگانی برای مناجات به پشت بام ها می رفتند و بانگ بلند مناجات سر می دادند و مردم پس از خاتمه مناجات آنان می فهمیدند که هنگام خوردن سحری است. گروهی نیز با نگاه کردن به ماه و ستارگان حدود ساعت را تشخیص می دادند.

در گذشته های دور گروهی نیز با نگاه کردن به ماه و ستارگان حدود ساعت را تشخیص می دادند و با دقّ الباب کردن در خانه همسایگان و یا کوبیدن به دیوار اتاق های مجاور، صاحبان آن اماکن را برای خوردن سحری از خواب بیدار می کردند.

در کتاب های فرهنگ همدان آمده که از دور قاجار که توپ به همدان آمد توپ هایی را بالای تپّه مصلی قرار می دادند و دهانه آنها را باروت و پارچه می بستند و سه نوبت در شب های ماه رمضان آتش می زدند و توپ در می کردند. نوبت اول، هنگامی که مردم باید بیدار شوند و غذاهای خود را گرم و سفره های سحری را آماده نمایند توپ دوم برای صرف غذا و پایان توپ سوم نشان خاتمه سحری و شروع صبح صادق بوده که با شنیدن آن، روزه گیران باید دست از غذا کشیده و برای شستشوی دندان ها و وضو و خواندن نماز صبح آماده می شدند.

زورخانه های شهر همدان در ماه رمضان یک ساعت پس از افطار باز می شدند و ورزشکاران باستانی در آنجا ورزش می کردند. روزه داران معمولاً افطارشان را با نان و پنیر و سبزی و گرده و انگشت پیچ باز می کردند و پس از خوردن چای شیرین به خوردن غذاهایی که برای افطار آماده شده بود می پرداختند.

در فاصله میان افطار و سحر، خانواده ها اغلب به ملاقات یکدیگر می رفتند و گاهی همین دید و بازدیدهای مقدمه ای برای انعقاد قرارداد عروسی میان 2 جوان می شد.

از آنجایی که شب 27 ماه مبارک رمضان، مصادف با هفتمین شب شهادت امیر مؤمنان (ع) است، بسیاری از مردم همدان این شب را نیز همانند لیالی قدر دانسته و به حسینیه ها و تکایا و مساجد رفته و عزاداری می کردند. رسم بوده که در روز 27 ماه مبارک رمضان، دختران و زنانی که آرزویی داشتند یک تکه پارچه ندوخته را به همراه نخ و سوزن به مسجد می برند و در فاصله دو نماز ظهر و عصر، از آن کیسه ای می دوختند و دهانه اش را لیفه می گذاشتند و نخ کش می کردند و در آن سکه ای می انداختند چراکه اعتقاد داشتند این کیسه و سکه درون آن برکت خواهد آورد و موجب برطرف گرفتاری های اقتصادی آنان می گردد.

این آداب و رسوم بیان گر آن است که هر چند مدرنیته بر زندگی بیشتر مردم وارد شده و در بیشتر ایام حکومت زندگی افراد را به دست گرفته، اما مردم شهر و استان همدان هنوز پایبند بعضی رسم و رسوم در زندگی هستند که همین رسوم به زندگی زیبایی خاصی بخشیده است.

منبع: مهر