غذاهای اصلاح شده: چاره ای برای بحران جهانی غذا - مجله چایی

غذاهای اصلاح شده: چاره ای برای بحران دنیای غذا

ترجمه: سید حسین علوی لنگرودی

توسعه روز افزون محصولات غذایی که با تغییرات و جهش های ژنتیکی تهیه و تولید می شوند، امیدهای زیادی را برای مقابله با بحران غذا زنده کرده است.

چهارده سال پس از کاشت تجاری نخستین نمونه از گیاهان خوراکی ژنتیکی در آمریکا، شاهد رشد کیفی و کمی چشمگیر این محصولات غذایی در سرتاسر دنیا هستیم. در حال حاضر، در 25 کشور دنیا، محصولات غذایی ژنتیکی که در نتیجه دستکاری های ژنتیکی در ساختار ژن های گیاهان مغذی تولید می شوند، در سطح انبوه و به صورت تجاری کاشت می شود. هم اکنون سه چهارم سویای تولید شده در دنیا جهش ژنتیکی یافته است و همین شرایط در مورد محصولات مهم و استراتژیک دیگری چون ذرت هم در حال شکل گیری است. در سطح کشورها هم شاهد نقش آفرینی پررنگ و قدرتمندانه کشورهایی چون هند، چین و برزیل در این حوزه هستیم. هم اکنون، بسیاری از موسسات پژوهشی و دانشگاه های دنیا در حال مطالعه بر روی راه های اصلاح ژنتیکی گیاهان خوردنی و تغییر ژنوم آنها هستند و هر روزه محصولات مغزی فربه تر و پرخاصیت تری به بازارهای مصرف عرضه می شوند.

با این همه، پیشرفت های چشمگیر در زمینه تولید تجاری غذاهای ژنتیکی موجب نگرانی برخی افراد شده است: دوستداران طبیعت و محیط زیست از این بیم دارند که دستکاری های بی رویه در ساختار ژنتیکی گیاهان خوراکی موجب لطمه خوردن زمین های زراعی و به هم ریختگی ساختار خاک و مهم تر از آن، کاهش شدید منابع آب خواهد شد، چرا که این گیاهان مصنوعی، حجم بیشتری آب مصرف می کنند. کشاورزان خرده پا و کوچک هم از این ترس دارند که ورود شرکت های بزرگ چندملیتی و بین المللی به حوزه تولید محصولات غذایی موجب انحصاری شدن کشاورزان و در نتیجه، تضعیف موقعیت بازیگران کوچک دنیای کشاورزان خواهد شد.

فرصت یا تهدید؟

برای بسیاری از این بیم ها و نگرانی ها، پاسخ های روشن و قانع کننده ای وجود دارد: دانشمندان این اطمینان را به دوستداران طبیعت می دهند که کاشت محصولات ژنتیکی نه تنها موجب لطمه خوردن به خاک و آب نمی شود، بلکه به دلیل افزایش بهره برداری خاک، سطح کمتری از زمین های کشاورزی به زیر کشت می رود و در نتیجه از میزان مصرف آب و همچنین هدر رفتن آن در فرایند تولید محصولات هم کاسته خواهد شد. در پاسخ به نگرانی کشاورزان از انحصاری شدن تولید محصولات غذایی ژنتیکی هم باید گفت که، بر اساس جدیدترین آمار منتشر شده از سوی نهادهای بین المللی، بیش از 90 درصد محصولات کشاورزی ژنتیکی تولید شده در دنیا به وسیله کشاورزان فقیر و کوچک در کشورهای در حال توسعه و کم درآمد تولید می شود و تنها بخش فروش بذرهای مخصوص این نوع گیاهان، به وسیله شرکت های بزرگ فروخته می شود. آمار رسمی سازمان خواروبار دنیای هم حکایت از آن دارد که ارزش بازار دنیای محصولات غذایی ژنتیکی در 2010، به بیش از 130 میلیارد دلار افزایش پیدا کرده است.

در بسیاری از کشورهای برخوردار از فناوری تولید گیاهان خوراکی ژنتیکی، بخش خصوصی و دولتی دست به دست هم داده و با انجام تحقیقات همه جانبه در این زمینه، توانسته اند طیف متنوعی از محصولات غذایی ژنتیکی را تهیه و تولید کنند. در نتیجه چنین فعالیت هایی است که می تواند امیدوار بود کشاورزان فقیر رهایی یافته و علاوه بر این، قادر باشند به تقاضای روزافزون جمعیت رو به رشد شهرها برای محصولات غذایی مطلوب پاسخ گویند.

پیش به سوی کشاورزی مدرن

به عقیده پژوهشگران و دانشمندان، فواید غذاهای ژنتیکی را فقط نباید در قالب افزایش کمیت و کیفیت غذاهای تولیدی جست و جو کرد، بلکه باید دانست که دانش تغییر ژنتیکی گیاهان مغذی به یک سرمایه معنوی جذب کننده سرمایه گذاری تبدیل شده است. با تغییر ژنوم این گیاهان، دگرگونی های شگرفی در زمینه مدیریت خاک، آب، تولید کودهای کشاورزی و مقاوم سازی گیاهان در برابر آفات و به طور کلی، مدیریت بهینه زیست بوم (زیست بوم) صورت می پذیرد و این یعنی تحقق بسیاری از پیش شرط های لازم برای کشاورزان مدرن و پربازده. تاثیرگذاری مثبت محصولات کشاورزی ژنتیکی بر مدرن شدن کشاورزی و افزایش بهره وری در این بخش، در مورد کشورهای در حال توسعه و فقیر مصداق بیشتری پیدا می کند. یکی از دلایل اصلی رشد سریع اقتصاد برزیل در سال های اخیر، مدرن شدن کشاورزی این کشور در نتیجه توسعه کاشت و فرآوری محصولات ژنتیکی بوده است که علاوه بر پاسخگویی کامل به تقاضای داخلی برای غذا، موجب افزایش صادرات مواد غذایی از این کشور به کشورهای دیگر شده است. در برخی کشورهای آفریقایی از جمله مصر، بورکینافاسو و آفریقای جنوبی هم دولت توانسته با سرمایه گذاری در بخش محصولات غذایی ژنتیکی، به بسیاری از برنامه های فقرزدایی و مبارزه با قحطی و کمبود مواد غذایی جامعه عمل بپوشاند.

با این همه، رشد کشاورزی مدرن در نتیجه توسعه محصولات غذایی ژنتیکی عمدتا در کشورهای کمتر پیشرفته در آسیا و آفریقا صورت پذیرفته است و در کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکای شمالی که دارای کشاورزی مکاهمه و مدرن هستند، شاهد تحول چندانی در این عرصه نیستیم. به طور کلی، فعالیت اروپایی ها و آمریکایی ها در عرصه محصولات غذایی ژنتیکی بیشتر حول محور تحقیق و پژوهش در زمینه اصلاح ژنوم گیاهان مغزی متمرکز شده است و کشاورزان این کشورها که از سال ها پیش، اقدام به استفاده از بذرهای اصلاح شده کرده اند، تمایل چندانی برای نوآوری های بیشتر در این زمینه از خود نشان نمی دهند.

به هر حال، همه صاحب نظران و محققان بر این اعتقادند که خودداری از مدرن سازی کشاورزی و توسعه کیفی و کمی تولید محصولات ژنتیکی خواهد بود و بر تعداد گرسنگان دنیا خواهد اضافه کرد. بنابراین، از هم اکنون باید برای مقابله با بحران دنیای غذا در آینده ای نه چندان دور آماده شد و از ابزارهای گوناگون به ویژه محصولات مغذی ژنتیکی در ابعاد وسیع استفاده کرد.

منبع: ماهنامه دانشمند شماره 570

منبع: راسخون