فیلم فروغ فرخزاد درباره جذام چه چیزهایی درباره کرونا به ما یاد می دهد؟ - مجله چایی

به گزارش خبرنگاران به نقل از گاردین، در زمستان 1962 (1341) فروغ فرخزاد شاعر مشهور ایرانی، اولین و آخرین فیلمش را ساخت. فیلمی که آن زمان، اثری پیشرو بود و اکنون در زمره آثار کلاسیک است. این فیلم درباره اجتماع کوچکی از مبتلایان به جذام در نزدیکی شهر تبریز است. با وجود اینکه فیلم نزدیک به 60 سال پیش ساخته شده و تمرکز آن بر گروهی کوچک از مردمی است که از شرایطی خاص در رنجند، در روزهای همه گیری ویروس کرونا، معنای جدیدی یافته است. این فیلم این روزها حرف بیشتری برای گفتن دارد، آن هم نه فقط برای شرایط فعلی ایران، بلکه درباره قرنطینه و انزوا، صرف نظر از اینکه در کجای جهان باشیم.

تماشای فیلم فرخزاد آسان نیست. ابراهیم گلستان که تهیه کننده فیلم است، این مطلب را صریحا در ابتدای فیلم بیان می کند. او می گوید: در این پرده زشتی نمایش داده می شود. تصویری از رنج که نوع بشر نباید از آن چشم بپوشد. چیزی که سعدی شیرازی آن را این طور بیان کرده است: تو کز محنت دیگران بی غمی/ نشاید که نامت نهند آدمی.

زشتی که گلستان از آن حرف می زند، بی پرده نمایش داده می شود. برخی از کسانی که سوژه فیلم فرخزادند، بیماریشان در مراحل اولیه تشخیص داده شده و در حال درمانند، اما باقی چندان خوش شانس نبوده اند. در صحنه اول، دختری تصویر صورت ناقص شده خود را در آینه می بیند. در جایی دیگر، مردی بدون بینی، ته سیگار را با انگشت هایش گرفته است. با این حال فرخزاد با هیچ یک از آن ها به عنوان ناهنجاری یا سوژه ای گروتسک در فیلم برخورد نکرده است، بلکه آن ها را به عنوان مردم به تصویر می کشد.

همدلی او با خوانش پرشور اشعارش برجسته تر می شود: بیایید به آواز کسی که در بیابان بیراه می خواند گوش دهید/ آواز کسی که آه می کشد و دستهای خود را دراز کرده می گوید: وای بر من/ زیرا که جان من به سبب جراحاتم در من بیهوش شده است. گلستان در فیلم می گوید که انگیزه این مستند زدودن زشتی و کاهش رنج بیماران است. اما خانه سیاه است به نظر پیچیده تر از این است. به گفته نسرین رحیمیه، استاد ادبیات تطبیقی در دانشگاه کالیفرنیا، فرخزاد درباره فیلمش به برناردو برتولوچی گفته است که در این فیلم، اجتماع جذامی ها را به عنوان مدل و نمونه ای از جهانیی دیده است که در میان سختی ها، بیماری و فقر احاطه شده است.

رحیمیه می گوید: زندگی در اجتماع جذامی ها در واقع استعاره ای از زندگی است. حمید دباشی استاد مطالعات ایران و ادبیات تطبیقی در دانشگاه کلمبیا و رکسانا ورزی استاد انسان شناسی و فیلم در دانشگاه کالیفرنیا می گویند این فیلم تصویری از تاریخ سبعانه در ایران و نقد سیاست های سرکوبگرانه اجتماعی شاه و عملکرد دین در آن زمان است.

خانه سیاه است در زمانه همه گیری کرونا معنای گسترده تری یافته است. از یک سو می تواند مایه رضایت کسانی باشد که در این شرایط دست به قرنطینه کردن خود زده اند. برای ما روزهای قرنطینه می گذرد، اما برای بیماران این فیلم، به خصوص آن هایی که بیماریشان وخیم تر است، قرنطینه، انزوا و دور بودن از اجتماع، واقعیت زندگی است. آن ها امیدی به بهبودی ندارند که به خاطر آن، مشتاقانه منتظر به انتها رسیدن روزهای جدایی باشند. فرخزاد می گوید: مثل آب ریخته شده ام و مثل آنانی که از قدیم مرده اند/ و بر مژگانم سایه موت است.

خانه، می تواند همچنین استعاره ای از شرایط امروز ایران در دوره شیوع کرونا باشد: ملتی که تحت تحریم های ظالمانه در برابر یک بیماری همه گیر قرار گرفته اند و نرخ هزینه های معمولی زندگی آن ها به شکل نگران کننده ای زیاد شده است. در شاید ناگوارترین صحنه فیلم، از یک دانش آموز خواسته می شود که با کلمه خانه جمله ای را روی تخته سیاه بنویسد. او قبل از اینکه با انگشت های آسیب دیده اش روی تخته بنویسد، با خود فکر می کند: خانه سیاه است.